Ουμπέρτο Έκο: “Η εικόνα της γυναίκας δεν είναι ποτέ εικόνα μιας πρωταγωνίστριας που μιλάει για τον εαυτό της”

Απόσπασμα από άρθρο του Ουμπέρτο Έκο δημοσιευμένο πρωτότυπα στην εβδομαδιαία εφημερίδα “L’Espresso” , ενώ περιλαμβάνεται στο βιβλίο “Σημειώματα”.

[…]Ο κανόνας παραβιάζεται στις σχέσεις με τα παιδιά, τα οποία μιλάνε μόνο όταν ρωτηθούν, χρησιμοποιούν τυποποιημένες φράσεις για ν’αρχίσουν και συχνά είναι θύματα καταπίεσης και διορθώσεων. Αν συμβεί κάτι  στη διάρκεια μιας συνομιλίας μεταξύ αντρών συνήθως αυτός που διακόπτεται διαμαρτύρεται (για παράδειγμα: “άφησέ με να τελειώσω”). Στα πειράματα όμως που έγιναν, φαίνεται ότι η σχέση άντρας- γυναίκα δεν ακολουθεί το πρότυπο άντρας-άντρας αλλά το πρότυπο άντρας- παιδί. Ο Fishman παρατήρησε ότι σε 52 ώρες ηχογραφημένων διαλόγων, ξεκινήματα του τύπου “ξέρεις τι λέω;” , εμφανίζονται με διπλάσια συχνότητα στις γυναίκες από τους άντρες και γυναίκες “συνδιαλέγονται” με ερωτηματικά τρεις φορές περισσότερο από τους άντρες. Σε ένα άλλο πείραμα των Zimmerman και West οι άντρες διέκοψαν την φράση των γυναικών 46 φορές (έναντι μόνο δύο των γυναικών). Στις διακοπές που έκαναν οι άντρες τα 25 % ήταν διορθώσεις ή επιπλήξεις που γινόταν στην γυναίκα. Η έρευνα όμως έδωσε κι άλλα αποτελέσματα: στη σχέση άντρα παιδιού όταν το παιδί το διακόπτουμε ή το μαλώνουμε συνήθως αντεπιτίθεται ξανακάνοντας την ερώτηση με άλλο τρόπο ή παραλλάζοντας την άποψή του. Αντίθετα στην σχέση άντρας-γυναίκα, όταν η γυναίκα διακόπτεται δε συνεχίζει την συνομιλία αλλά περνάει σε μία φάση σιωπής. Οι μελετητές σχολιάζουν το γεγονός λέγοντας ότι σε αντίθεση με τα παιδιά, οι γυναίκες έχουν μάθει πλέον να κάθονται στη θέση τους. Πέρα όμως από τα στατιστικά στοιχεία, μεγαλύτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι ηχογραφήσεις των συνομιλιών:  ένα είδος θεάτρου της καταπίεσης αποτελούμενο από μισοτελειωμένες φράσεις και απόπειρες εκφράσεις που δεν ολοκληρώνονται. Με την εργασία τους αυτοί οι γλωσσολόγοι αποδεικνύουν ότι η κυριαρχία του αρσενικού, πριν ακόμη επιβληθεί στους ποικίλους θεσμούς, επιβάλλεται στην ομιλία και ρυθμίζει την γυναικεία συμπεριφορά από την πιο τρυφερή ηλικία.

Και αν είναι αλήθεια ότι δε μιλάμε μόνο με λέξεις, αλλά και με διάφορα άλλα συστήματα Σημάτων τότε μένει να ανακαλύψουμε κι άλλες μορφές καταπίεσης στον τομέα της επικοινωνίας. Σε μία μελέτη του Nicolla Gasbarro αποδεικνύεται ότι κάθε φορά που εικόνα της γυναίκας εμφανίζεται στην διαφήμιση ή στις ταινίες, μόνο φαινομενικά η γυναίκα σημαίνει τον εαυτό της. Πέρα από αυτήν την άμεση αναφορά η γυναίκα αποτελεί όργανο μετάδοσης αντρικών αξίων είτε πρόκειται για κάποιο προϊόν που προορίζεται για πούλημα, είτε για την  ανδρική ιδεολογία στο σύνολό της. Ακόμη και το γυναικείο γυμνό εμφανίζεται σε πρώτη φάση σαν σήμα μιας απελευθερωμένες γυναίκες σεξουαλικότητας, έμμεσα όμως εκφράζει μία ανδρική σεξουαλικότητα ακόμα πιο ισχυρή. Η εικόνα της γυναίκας δεν είναι ποτέ εικόνα μιας πρωταγωνίστριας που μιλάει για τον εαυτό της: είναι ένα σημείο (σήμα) που χρησιμοποιεί ο αρσενικός για να συνεχίσει να εκφράζει τις απόψεις του.

Πρέπει όμως να αναρωτηθούμε γιατί εικόνα της γυναίκας προσφέρεται για ένα τέτοιο παιχνίδι. Και η απάντηση είναι η ακόλουθη: επειδή η γυναίκα δεν έχει τη δυνατότητα να ελέγχει την προφορική επικοινωνία, ανέπτυξε και επεξεργάστηκε ένα λεξιλόγιο του κορμιού πολύ πιο πλούσιο από το αντίστοιχο αντρικό. Έχει γίνει ειδική στην επικοινωνία με κινήσεις και χειρονομίες καθώς και στην μιμική, σε σημείο μάλιστα που αν άντρας προσπαθήσει να εκφραστεί με χειρονομίες, με την έκφραση του προσώπου ή με τη στάση του κορμιού να τον αποκαλούμε “γυναικωτό” . Πρόκειται για παρατηρήσεις που κάνουν η Patrizia Magli και η Fiamma  Nirenstein, ταυτόχρονα όμως αντιμετωπίζουν αυτή την γυναικεία δυνατότητα από θετική και από αρνητική άποψη. Πιστεύουν ότι τον τελευταίο καιρό έχει εκδηλωθεί μία δυνατότητα έκφρασης (όχι προφορικής) που κατά τη γνώμη τους αποτελεί σημάδι μιας νέας συνείδησης. Συμβουλεύουν ότι πρέπει να μελετηθεί σε βάθος η δυνατότητα αυτή (ήδη υπάρχουν σοβαρότατες μελέτες με αντικείμενο τα λεξιλόγια του κορμιού) κι έτσι, αυτό που με σήμερα ήταν αποτέλεσμα εξωτερικής καταπίεσης να μεταβληθεί σε δημιουργική ικανότητα. Ένας νέος και συνειδητός τρόπος να μη σιωπούν.

ΠΗΓΗ: “Σημειώματα”, Ουμπέρτο Έκο, εκδόσεις: Εκδοτικός Οργανισμός Θεσσαλονίκης Α.Ε

σχετικά άρθρα

Ο.Ελύτης: Εθισθείτε στην ιδέα ότι η πραγματικότητα είναι μια ωραία γυναίκα που σας προσφέρεται και δράστε

Ο.Ελύτης: Εθισθείτε στην ιδέα ότι η πραγματικότητα είναι μια ωραία γυναίκα που σας προσφέρεται και δράστε

Μπαίνοντας ο εικοστός αιώνας στο τελευταίο του τέταρτο, αισθάνομαι άστεγος και περιττός. Όλα είναι κατειλημμένα – ως και τ’ άστρα. Οι άνθρωποι έχουν απαλλαγεί από κάθε παιδεία, όπως στην εποχή του Τσέγκις Χαν, και δεν ερωτεύονται ούτε κατ’ ιδέαν. Πρωθυπουργοί...

Το νόημα της ζωής | Διονύσης Χαριτόπουλος

Το νόημα της ζωής | Διονύσης Χαριτόπουλος

Σε πιο παλιές εποχές στα εφηβικά λευκώματα των ευαίσθητων κοριτσιών έκαναν θραύση ποιήματα σαν αυτό: Καράβια μακροτάξιδασύννεφα αλαφιασμένακύματα παιχνιδιάρικαπαρακαλώ σαςπέστε μου τι βλέπετεστο άγνωστο που πάτε.Πέστε μου, απαντήστε μουζω και ζωή τι είναι;Ποιος ο...

“Ο ποιητής είναι ένας ευτυχής δέκτης ραδιοσημάτων” | Παυλίνα Παμπούδη

“Ο ποιητής είναι ένας ευτυχής δέκτης ραδιοσημάτων” | Παυλίνα Παμπούδη

Αγαπώ την ποίηση. Με τα μυστικά και τα ψέματα της. Στα βαθιά και τα αβαθή της. Την αγαπώ δηλαδή όπως αγαπάνε οι άντρες τις μοιραίες γυναίκες. (Ε, ναι, η Ποίηση είναι γυναίκα. Όπως, εξάλλου και όλες οι υψηλές έννοιες και οι μεγάλες ιδέες!)    Εντάξει, ας μην...

Χρήστος Βακαλόπουλος |”Ήταν πιο δύσκολο να είσαι η ωραιότερη στην Kυψέλη…”

Χρήστος Βακαλόπουλος |”Ήταν πιο δύσκολο να είσαι η ωραιότερη στην Kυψέλη…”

Παλιά υπήρχαν τρία μέρη στον κόσμο· η Kυψέλη, η Eλλάδα και ο πλανήτης Γη. Tώρα βγαίνουν και λένε ότι ο κόσμος είναι ένας, όμως λένε ψέματα κι αυτό φαίνεται στα μάτια τους. Aυτοί τα έχουν μπερδέψει ενώ υπήρχαν τρία μέρη και το σπουδαιότερο πράγμα στον κόσμο ήταν να...