Απόσπασμα από άρθρο του Ουμπέρτο Έκο δημοσιευμένο πρωτότυπα στην εβδομαδιαία εφημερίδα “L’Espresso” , ενώ περιλαμβάνεται στο βιβλίο “Σημειώματα”.
[…]Ο κανόνας παραβιάζεται στις σχέσεις με τα παιδιά, τα οποία μιλάνε μόνο όταν ρωτηθούν, χρησιμοποιούν τυποποιημένες φράσεις για ν’αρχίσουν και συχνά είναι θύματα καταπίεσης και διορθώσεων. Αν συμβεί κάτι στη διάρκεια μιας συνομιλίας μεταξύ αντρών συνήθως αυτός που διακόπτεται διαμαρτύρεται (για παράδειγμα: “άφησέ με να τελειώσω”). Στα πειράματα όμως που έγιναν, φαίνεται ότι η σχέση άντρας- γυναίκα δεν ακολουθεί το πρότυπο άντρας-άντρας αλλά το πρότυπο άντρας- παιδί. Ο Fishman παρατήρησε ότι σε 52 ώρες ηχογραφημένων διαλόγων, ξεκινήματα του τύπου “ξέρεις τι λέω;” , εμφανίζονται με διπλάσια συχνότητα στις γυναίκες από τους άντρες και γυναίκες “συνδιαλέγονται” με ερωτηματικά τρεις φορές περισσότερο από τους άντρες. Σε ένα άλλο πείραμα των Zimmerman και West οι άντρες διέκοψαν την φράση των γυναικών 46 φορές (έναντι μόνο δύο των γυναικών). Στις διακοπές που έκαναν οι άντρες τα 25 % ήταν διορθώσεις ή επιπλήξεις που γινόταν στην γυναίκα. Η έρευνα όμως έδωσε κι άλλα αποτελέσματα: στη σχέση άντρα παιδιού όταν το παιδί το διακόπτουμε ή το μαλώνουμε συνήθως αντεπιτίθεται ξανακάνοντας την ερώτηση με άλλο τρόπο ή παραλλάζοντας την άποψή του. Αντίθετα στην σχέση άντρας-γυναίκα, όταν η γυναίκα διακόπτεται δε συνεχίζει την συνομιλία αλλά περνάει σε μία φάση σιωπής. Οι μελετητές σχολιάζουν το γεγονός λέγοντας ότι σε αντίθεση με τα παιδιά, οι γυναίκες έχουν μάθει πλέον να κάθονται στη θέση τους. Πέρα όμως από τα στατιστικά στοιχεία, μεγαλύτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι ηχογραφήσεις των συνομιλιών: ένα είδος θεάτρου της καταπίεσης αποτελούμενο από μισοτελειωμένες φράσεις και απόπειρες εκφράσεις που δεν ολοκληρώνονται. Με την εργασία τους αυτοί οι γλωσσολόγοι αποδεικνύουν ότι η κυριαρχία του αρσενικού, πριν ακόμη επιβληθεί στους ποικίλους θεσμούς, επιβάλλεται στην ομιλία και ρυθμίζει την γυναικεία συμπεριφορά από την πιο τρυφερή ηλικία.
Και αν είναι αλήθεια ότι δε μιλάμε μόνο με λέξεις, αλλά και με διάφορα άλλα συστήματα Σημάτων τότε μένει να ανακαλύψουμε κι άλλες μορφές καταπίεσης στον τομέα της επικοινωνίας. Σε μία μελέτη του Nicolla Gasbarro αποδεικνύεται ότι κάθε φορά που εικόνα της γυναίκας εμφανίζεται στην διαφήμιση ή στις ταινίες, μόνο φαινομενικά η γυναίκα σημαίνει τον εαυτό της. Πέρα από αυτήν την άμεση αναφορά η γυναίκα αποτελεί όργανο μετάδοσης αντρικών αξίων είτε πρόκειται για κάποιο προϊόν που προορίζεται για πούλημα, είτε για την ανδρική ιδεολογία στο σύνολό της. Ακόμη και το γυναικείο γυμνό εμφανίζεται σε πρώτη φάση σαν σήμα μιας απελευθερωμένες γυναίκες σεξουαλικότητας, έμμεσα όμως εκφράζει μία ανδρική σεξουαλικότητα ακόμα πιο ισχυρή. Η εικόνα της γυναίκας δεν είναι ποτέ εικόνα μιας πρωταγωνίστριας που μιλάει για τον εαυτό της: είναι ένα σημείο (σήμα) που χρησιμοποιεί ο αρσενικός για να συνεχίσει να εκφράζει τις απόψεις του.
Πρέπει όμως να αναρωτηθούμε γιατί εικόνα της γυναίκας προσφέρεται για ένα τέτοιο παιχνίδι. Και η απάντηση είναι η ακόλουθη: επειδή η γυναίκα δεν έχει τη δυνατότητα να ελέγχει την προφορική επικοινωνία, ανέπτυξε και επεξεργάστηκε ένα λεξιλόγιο του κορμιού πολύ πιο πλούσιο από το αντίστοιχο αντρικό. Έχει γίνει ειδική στην επικοινωνία με κινήσεις και χειρονομίες καθώς και στην μιμική, σε σημείο μάλιστα που αν άντρας προσπαθήσει να εκφραστεί με χειρονομίες, με την έκφραση του προσώπου ή με τη στάση του κορμιού να τον αποκαλούμε “γυναικωτό” . Πρόκειται για παρατηρήσεις που κάνουν η Patrizia Magli και η Fiamma Nirenstein, ταυτόχρονα όμως αντιμετωπίζουν αυτή την γυναικεία δυνατότητα από θετική και από αρνητική άποψη. Πιστεύουν ότι τον τελευταίο καιρό έχει εκδηλωθεί μία δυνατότητα έκφρασης (όχι προφορικής) που κατά τη γνώμη τους αποτελεί σημάδι μιας νέας συνείδησης. Συμβουλεύουν ότι πρέπει να μελετηθεί σε βάθος η δυνατότητα αυτή (ήδη υπάρχουν σοβαρότατες μελέτες με αντικείμενο τα λεξιλόγια του κορμιού) κι έτσι, αυτό που με σήμερα ήταν αποτέλεσμα εξωτερικής καταπίεσης να μεταβληθεί σε δημιουργική ικανότητα. Ένας νέος και συνειδητός τρόπος να μη σιωπούν.
ΠΗΓΗ: “Σημειώματα”, Ουμπέρτο Έκο, εκδόσεις: Εκδοτικός Οργανισμός Θεσσαλονίκης Α.Ε
Το όνομά μου είναι αυτό που διαβάζετε. Αποφοίτησα από τους Χημικούς Μηχανικούς. Ζω στην Αθήνα και το βιογραφικό μου είναι τόσο μικρό που δεν αξίζει να το παραθέσω. Σκοπός εδώ είναι να πούμε όσα δεν έχουν θέση και (φυσικά) δε χωρούν σε ένα απλό “lunch break”. Kάτω, στα τρία εικονίδια θα βρείτε τα social μου. Ελάτε να βλέπουμε ο ένας τα κουταλοπίρουνα του άλλου ή και όχι.