Γράφει η Αλίνα Τριανταφύλλου
Ο Σάμιουελ Μπέκετ, κατεξοχήν εκπρόσωπος του Θεάτρου του Παραλόγου, έγραψε το πρώτο του θεατρικό έργο σε δύο πράξεις, Περιμένοντας το Γκοντό, το 1948. Η πρώτη σκηνική παρουσίαση του έγινε στο Παρίσι το 1953 Είναι ίσως το πιο γνωστό έργο του Ιρλανδού συγγραφέα και ένα από τα μεγαλύτερα αριστουργήματα της θεατρικής δραματουργίας. Γεμάτο πυκνούς συμβολισμούς και διακειμενικές αναφορές, παραμένει κλασσικό καθώς θέτει το πάντα επίκαιρο ζήτημα της ανθρώπινης απελπισίας. Αποτελεί τεράστια πρόκληση για όποιον σκηνοθέτη αποφασίσει να καταπιαστεί μαζί του, αφού συγγραφέας δεν δίνει καμία πληροφορία για τις κοινωνικές και πολιτικές συμβάσεις του έργου, και γενικότερα δεν υφίσταται κανένα ρεαλιστικό στοιχείο. Τα πάντα έχουν συμβολικό χαρακτήρα. Το πιο επαναστατικό στοιχείο του έργου, όμως, είναι η στατικότητα του αφού η υπόθεση δεν έχει καμία εξέλιξη. Ωστόσο, το ενδιαφέρον παραμένει αμείωτο ενώ η ένταση του ελκύεται από το βαθύ νόημα του: την υπαρξιακή διαπίστωση ότι, τελικά, νόημα δεν υφίσταται.
Εστραγκόν: Πάντα κάτι βρίσκουμε, ε Ντιντί; Για ν’ αποδείξουμε πως υπάρχουμε.
Το έργο χαρακτηρίζεται από τον ίδιο τον Μπέκετ ως “ιλαροτραγωδία” και αφηγείται τη ζωή δυο ημερών του Βλαντιμίρ και του Εστραγκόν, οι οποίοι περιμένουν την έλευση κάποιου κυρίου Γκοντό. Εκτυλίσσεται σε έναν ερημικό δρόμο ενός μονότονου τοπίου με ένα μόνο δέντρο. Όσο περιμένουν, φτάνει ένα παράξενο ζευγάρι, ο Πότσο και ο Λάκυ, που είναι δεμένοι μεταξύ τους με ένα σχοινί. Η ζωή των ηρώων περιστρέφεται γύρω από την επικείμενη αλλά πάντα αναστελλόμενη άφιξη του κυρίου Γκοντό. Συνεπώς, η χρήση της μετοχής Περιμένοντας στον τίτλο του έργου αποκτά ιδιαίτερη αξία. Όλη η “δράση” συνίσταται σε αυτά που γίνονται όσο οι ήρωες περιμένουν κάποιον, ο οποίος τελικά δεν έρχεται ποτέ. Επιπλέον, προϊδεάζει τον θεατή με μια αίσθηση προσμονής, μια αγωνία για το τι θα γίνει, η οποία ματαιώνεται καθώς δεν γίνεται τίποτα. Στη πραγματικότητα, όμως, όπως και το ακαθόριστο του τόπου και του χρόνου, υποδηλώνει την υπαρξιακή αγωνία του ανθρώπου.
Βλαντιμίρ: Κοίτα, Γκογκό, μην κάνεις έτσι. Αύριο όλα θα πάνε καλύτερα.
Εστραγκόν: Πώς κι’ έτσι;
Βλαντιμίρ: Δεν άκουσες τι είπε το παιδί;
Εστραγκόν: Όχι.
Βλαντιμίρ: Είπε ότι ο Γκοντό θα έρθει αύριο οπωσδήποτε. Δε σου λέει τίποτα αυτό;
Εστραγκόν: Τότε δεν έχουμε παρά να περιμένουμε εδώ.
Ένα άλλο θέμα είναι η περιπέτεια των ανθρωπίνων σχέσεων. Πως βιώνεται η παρουσία του άλλου στη ζωή του ανθρώπου; Στην αρχή της πρώτης πράξης, ο Βλαντιμίρ συναντά τον Εστραγκόν. Του λέει πόσο χαίρεται που τον ξαναβλέπει και πως νόμιζε πως έφυγε για πάντα. Η συνάντηση τους, λοιπόν, λαμβάνει χώρα σε μια συνθήκη τυχαιότητας. Στη συνέχεια, ο Βλαντιμίρ απλώνει το χέρι στον Εστραγκόν ζητώντας του να τον αγκαλιάσει. Ο Εστραγκόν ενοχλείται. Ωστόσο, η συνάντηση τους, η σημασία της οποίας αμφισβητείται καθόλη τη διάρκεια του έργου, δίνει στη ζωή τους ένα λόγο ύπαρξής. Ο άλλος είναι μεν η κόλαση αλλά η παρουσία του είναι απαραίτητη.
Βλαντιμίρ: Κι εσύ πρέπει να είσαι ευχαριστημένος, κατά βάθος, ομολόγησε το.
Εστραγκόν: Για ποιο πράγμα ευχαριστημένος;
Βλαντιμίρ: Που με ξαναβρήκες.
Εστραγκόν: Νομίζεις;
Πολύ ενδιαφέρον, επίσης, παρουσιάζει ο δεσμός του ζευγαριού Πότσο και Λάκυ, του τυράννου και του θύματος. Ο Πότσο είναι ο κύριος και ο Λάκυ είναι ο δούλος, μονίμως συνδεδεμένος μαζί τους με ένα σχοινί. Και εδώ ο ένας δεν μπορεί χωρίς τον άλλον. Παρά την εξάρτηση του, ο Λάκυ είναι τυχερός (lucky) διότι έχει χάσει την ελευθερία του και, έτσι, έχει απαλλαγεί από την ανάγκη εύρεσης νοήματος. Αλλά και ο Πότσο δεν είναι πραγματικά ελεύθερος διότι ως εξουσιαστής εξαρτάται από την παρουσία του εξουσιαζόμενου και χωρίς αυτόν δεν υπάρχει και ο ίδιος. Όσο για το ποιος θα έχει τη θέση του τυράννου ή του θύματος είναι τυχαίο και οι ρόλοι μπορεί να αντιστραφούν.
Σε όλο το έργο, ο Μπέκετ στοχάζεται πάνω στο χρόνο. Η επανάληψη της ιστορίας του Πότσο και του Λάκυ στη δεύτερη πράξη, όμοιας αλλά και διαφορετικής από εκείνη της πρώτης πράξης, δε γίνεται συνειδητή από τους ίδιους αλλά από τον Βλαντιμίρ και τον Εστραγκόν. Με αυτό τον τρόπο, δημιουργούν χρόνο στην προσπάθεια τους να εξέλθουν από την ακινησία της ύπαρξης τους. Μέσα, λοιπόν, από τη διαπλοκή των σχέσεων των τεσσάρων χαρακτήρων και όλων μαζί με τον κύριο Γκοντό, αναδεικνύεται η χρονικότητα του ανθρώπου.
Πότσο: Θα σταματήσετε να με βασανίζετε με ιστορίες για το χρόνο; Είναι παράλογο! Ποτέ! Ποτέ! Κάποια μέρα, δε σας αρκεί αυτό, μια μέρα σαν τι άλλες μουγκάθηκε, μια μέρα τυφλώθηκε, μια μέρα θα κουφαθούμε, μια μέρα γεννηθήκαμε, μια μέρα θα πεθάνουμε, την ίδια μέρα, την ίδια στιγμή, δε σας αρκεί αυτό; Γεννούν καβάλα σ’ ένα τάφο, η μέρα λάμπει για μια στιγμή, ύστερα πάλι νυχτώνει. Ξεκίνα!
Ποιος είναι ο Γκοντό, όμως, τελικά; Και γιατί έχει τόσο μεγάλη σημασία για τους δυο ήρωες; Πολλοί μελετητές αναζήτησαν τι μπορεί να αντιπροσωπεύει ο Γκοντό. Το θεό; Το θάνατο; Το νόημα; Ο ίδιος ο συγγραφέας είχε πει ότι ο Γκοντό δεν υπάρχει ή κι αν υπάρχει, δεν θα το μάθουμε ποτέ. Είναι, όμως, απαραίτητη η αναμονή του για να διατηρεί στον άνθρωπο το αίσθημα της ελπίδας. Η αναμονή του Γκοντό είναι η αναμονή κάποιας αλλαγής που οπλίζει του δυο ήρωες με την αναγκαία δύναμη να σηκώσουν το βάρος της ύπαρξης τους. Με αυτό τον τρόπο, μετά από κάθε αποτυχημένη απόπειρα εύρεσης προσχήματος για τη συνέχιση της ζωής, να μπορούν να ξεκινούν από την αρχή. Διότι το κενό αφήνει περιθώριο στη σκέψη και η σκέψη είναι η τραγωδία του ανθρώπου.
Βλαντιμίρ: Καθένας με το μικρό του σταυρό. Μέχρι να έρθει ο μεγάλος.
Εστραγκόν: Μέχρι να έρθει ο μεγάλος, ας προσπαθήσουμε να κουβεντιάσουμε ήρεμα. αφού είμαστε ανίκανοι να σωπάσουμε.
Βλαντιμίρ: Έτσι είμαστε ανεξάντλητοι.
Εστραγκόν: Το κάνουμε για να μη σκεφτόμαστε.
Βλαντιμίρ: Έχουμε τους λόγους μας.
Εστραγκόν: Για να μην ακούμε.
Βλαντιμίρ: Έχουμε τους λόγους μας.
Εστραγκόν: Τις νεκρές φωνές.
ΠΗΓΗ: Itravelpoetry
