Ένα μυθιστόρημα του Αλεχάντρο Σάμπρα (μτφρ. Αχιλλέας Κυριακίδης, εκδ. Ίκαρος)
Του Νίκου Ξένιου
«Πρώιμο έργο», «Οικογενειακή επανένωση», «Poetry in motion» και «Πάρκε ντελ Ρεκουέρδο» («Το πάρκο των αναμνήσεων») τιτλοφορούνται τα τέσσερα μέρη του αριστουργήματος Χιλιανός ποιητής του Αλεχάντρο Σάμπρα σε συναρπαστική μετάφραση του Αχιλλέα Κυριακίδη, το οποίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ίκαρος. Ξεκινώντας από την απώλεια της παρθενικότητάς τους στη δεκαετία του ’80, οι δύο πρωταγωνιστές ξαναβρίσκονται μια δεκαετία αργότερα και περνούν σε μια συνύπαρξη «τύπου οικογένειας»: η Κάρλα, μια συμβατική γυναίκα και ο Γκονσάλο, ένας επίδοξος ποιητής που λίγο πριν τον οριστικό χωρισμό αφήνει ένα αντίτυπο της νεανικής συλλογής του «Πάρκε ντελ Ρεκουέρδο» σ’ ένα βιβλιοπωλείο για να το ξαναβρεί πολύ αργότερα. Προϊόν αυτής της συνύπαρξης είναι ένας ακόμη νεαρός χιλιανός ποιητής, ο γιος της Κάρλας Βισέντε, που θα πρωταγωνιστήσει στο τρίτο κεφάλαιο του βιβλίου και θα στεγάσει το μικρό σύμπαν των βιβλίων του στο ίδιο ακριβώς δωματιάκι με τον ματαιωμένο ποιητή πατριό του. Σαν επάλληλοι κύκλοι, μικρές μνήμες συνθέτουν το ωραιότερο ποίημα της νεανικής ποιητικής συλλογής του Γκονσάλο, μνήμες διαφορετικές από τις μνήμες του Βισέντε. Διπλές ανακλάσεις οδηγούν τον αναγνώστη και πάλι στο αφήγημα περί αφηγήματος, δηλαδή στο μεταλογοτεχνικό επίπεδο που είναι χαρακτηριστικό του Σάμπρα.
Δανεικός γιος, δανεικός εραστής
Το μπακ στόρι είναι οι θρυμματισμένες οικογενειακές σχέσεις και η σχέση της οικογένειας με την κοινότητα των λογοτεχνών, ενώ κάθε μεμονωμένη έκφανση των ανθρώπινων σχέσεων θεωρείται ως προϊόν μιας μορφής κληρονομικότητας, «ένα παιχνίδι συμπτώσεων και ασυμμετριών», όπως θα ’λεγε ο Ρέιμοντ Κάρβερ. Διατηρώντας προσωπικό ημερολόγιο, ο Σάμπρα προσπαθεί να καταγράψει τις διαφορές του ατομικού από το συλλογικό βίωμα μιαν εικοσαετία μετά τη δικτατορία, χρησιμοποιώντας μια γλώσσα πολύ προφορική που προδίδει ενδόμυχη επιθυμία για συζήτηση και επικοινωνία. Επίσης, αποκαλύπτει την πρόθεση να τεθεί επί τάπητος η ουσία της ποιητικότητας, ο πυρήνας του «ζην ποιητικώς», σε σαφή αναφορά προς τον περιπετειώδη και ουτοπικό χαρακτήρα της αντίστοιχης απόπειρας του Ρομπέρτο Μπολάνιο στους Άγριους Ντεντέκτιβ του. Και όλα αυτά μέσα στο ευρύτερα κωμικό συγκείμενο της ψυχαναγκαστικής υποχρέωσης των ηρώων να ανταποκριθούν, τρόπον τινά, στο «ποδοσφαιρικό» παγκόσμιο ρεκόρ ποίησης που σημειώνει η Χιλή.
Ξεκινώντας από την απώλεια της παρθενικότητάς τους στη δεκαετία του ’80, οι δύο πρωταγωνιστές ξαναβρίσκονται μια δεκαετία αργότερα και περνούν σε μια συνύπαρξη «τύπου οικογένειας»: η Κάρλα, μια συμβατική γυναίκα και ο Γκονσάλο, ένας επίδοξος ποιητής που λίγο πριν τον οριστικό χωρισμό αφήνει ένα αντίτυπο της νεανικής συλλογής του «Πάρκε ντελ Ρεκουέρδο» σ’ ένα βιβλιοπωλείο για να το ξαναβρεί πολύ αργότερα.
Όπως δήλωσε σε συνέντευξή του ο Σάμπρα, η σύλληψη του βιβλίου ξεκίνησε πριν από δεκαπέντε χρόνια, αλλά μεσολάβησε η Ιδιωτική ζωή των δέντρων, συναφές βιβλίο που θα μπορούσε να εκληφθεί και ως πρόλογος του Χιλιανού ποιητή. Οι τετρακόσιες σελίδες του μυθιστορήματος δεν είναι παρά η επανασυγγραφή ενός εξασέλιδου, παλαιότερου αφηγήματός του που είχε τον τίτλο «Oικογενειακή επανένωση» και όπου οι χαρακτήρες εξυφαίνουν το προφίλ του κατά κανόνα αρσενικού χιλιανού ποιητή, αναφερόμενοι, και πάλι, σε ονόματα γνωστών ποιητών, σε ανέκδοτα και σε απόψεις περί ποιήσεως.
Ο Γκονσάλο θα επισκεφθεί τη Νέα Υόρκη στα σαράντα του, πλημμυρισμένος από το συναίσθημα της μοναξιάς, σαν άλλος Λόρκα, και θα ανακαλύψει τον πόνο, την ένταση αλλά και την παρηγοριά που προκαλούν οι λέξεις της ποίησης. Όσο για τον Βισέντε, θα ανακαλύψει ένα κομμάτι της ίδιας του της ύπαρξης, το βαθμό συγγένειας, γλυκύτητας και οικειότητας που διασώζει η πρωτόλεια ποιητική συλλογή του πατριού του.
Πατριός και πατέρας, όλοι στη Χιλή
Η μετάφραση του Αχιλλέα Κυριακίδη αναγορεύει κάποια κεφάλαια σε αυτόνομα χρονογραφήματα, όπου με ξεκαρδιστικό χιούμορ τίθενται υπό αίρεσιν οι συμβατικές οικογενειακές σχέσεις: ο ρόλος του φυσικού πατέρα, ο ρόλος του πατριού (που εξαντλείται λεξικογραφικά και βιωματικά με συγκινητικό τρόπο), ο εφήμερος χαρακτήρας της ερωτικής δέσμευσης και το ανεξήγητο του χωρισμού. Ο Αλεχάντρο Σάμπρα διασταυρώνει τις ελλείψεις και τα ανεκπλήρωτα όνειρα του πατριού με τις ανεπούλωτες πληγές του προγονού του. Τέλος –και κυρίως–, με θαυμαστή ενσυναίσθηση και γλωσσική ελευθεριότητα, ιχνηλατεί τον γυναικείο οργασμό για να ερμηνεύσει την ομοφυλόφιλη ματαίωση της γυναίκας υπό το δικό του, ανδρικό πρίσμα. Σ’αυτό το σημείο αξίζει να παρατηρήσει κανείς πως το βιβλίο αυτό είναι ένα αμιγώς ανδρικό βιβλίο. Η περσόνα της αμερικανίδας δημοσιογράφου Πρου δεν είναι παρά το όχημα όπου ο συγγραφέας θα επιβιβάσει τη φιλοδοξία του να δημιουργήσει ένα χαρακτήρα ικανό να παρακολουθήσει την εξέλιξη του ποιητή Βισέντε: διότι «ο Βισέντε είναι ένας χιλιανός ποιητής κι εγώ είμαι ένας χιλιανός μυθιστοριογράφος και οι χιλιανοί μυθιστοριογράφοι γράφουμε μυθιστορήματα για τους χιλιανούς ποιητές».
Ο Αλεχάντρο Σάμπρα διασταυρώνει τις ελλείψεις και τα ανεκπλήρωτα όνειρα του πατριού με τις ανεπούλωτες πληγές του προγονού του. Τέλος –και κυρίως–, με θαυμαστή ενσυναίσθηση και γλωσσική ελευθεριότητα, ιχνηλατεί τον γυναικείο οργασμό για να ερμηνεύσει την ομοφυλόφιλη ματαίωση της γυναίκας υπό το δικό του, ανδρικό πρίσμα.
Στο κεφάλαιο «Poetry in motion» δυο νεαροί ποιητές (ο Βισέντε και ο ανταγωνιστής του) φλερτάρουν με την Πρου σκηνοθετώντας ένα αποτυχημένο ερωτικό τρίγωνο, ενώ η αντιπαλότητά τους ως διανοουμένων μεγαλώνει. Υποδύονται ότι θαυμάζουν πεζογραφικά έργα που κατά βάθος περιφρονούν, εκστομίζουν λατινικά ρητά που τυχαία έχουν απομνημονεύσει χωρίς να γνωρίζουν το νόημά τους, μεθοκοπούν σ’ ένα τυχαίο μπαρ της Χιλής και προορίζονται ν’ αποτελέσουν το θέμα ενός δυτικότροπου ρεπορτάζ που γίνεται ανόρεκτα, με σκηνικό την ερωτική απόρριψη: παρίσταται η «νέα» γενιά ποιητών που θεωρούν κλασικές αξίες τον Πάμπλο Νερούδα, τον Νικανόρ Πάρα και τον Σουρίτα (χωρίς πλέον να τους διαβάζουν), ενώ πρωταγωνιστεί η Χιλή των αρχών του εικοστού πρώτου αιώνα, όπου την ποιητική «στράτευση» έχει διαδεχθεί μια αυτάρεσκη μετριότητα κουλτουριάρηδων (λιγότερο άκαμπτων, βεβαίως, από τον μέσο όρο της ελιτίστικης και σεξιστικής χιλιανής διανόησης).
Στο πολυσυζητημένο ρεπορτάζ της Πρου θα συστεγαστούν ποιητές ραχιτικοί, ποιητές queer, ποιητές σε ντελίριο, ποιήτριες που γράφουν ταυτόχρονα και με τα δύο χέρια δύο διαφορετικά ποιήματα, ποιητές χιλιανοί που απαγγέλλουν αγγλόφωνα ποιήματα και ποιητές που μαλλιοτραβιούνται, ποιητές που «διοργανώνουν καταιγισμούς ποιημάτων σε μέρη στιγματισμένα από την αστυνομική βία», ποιητές πειραματικοί που μιλούν με τους αγκώνες, από άποψη ανώνυμοι ποιητές, ποιήτριες φεμινίστρες και ποιήτριες που έμαθαν αγγλικά ακούγοντας τους Radiohead και καπνίζοντας μπάφους. Ανάμεσά τους, και μια ποιήτρια που δηλώνει συγκινημένη: «Για μένα το γράψιμο είναι μια μορφή επιστροφής σ’ έναν τόπο όπου δεν έχω πάει ποτέ και που δεν τον γνωρίζω».
Πηγή: bookpress.gr
