Ό,τι αποκαλούμε πρόοδο, έλεγε ο Walter Benjamin, είναι εκείνη η τρομερή θύελλα που ωθεί ασταμάτητα προς το μέλλον, την ίδια στιγμή που τα ερείπια συσσωρεύονται μέχρι τον ουρανό. Ανάμεσα σ’ αυτά τα ερείπια βρίσκονται και οι τοξικομανείς, άνθρωποι-σκιές, παρουσίες-απουσίες, ζωντανοί-νεκροί. Αυτοεξόριστοι από τον εαυτό τους και την Ιστορία, αντιπροσωπεύουν την ήττα, τη χρεοκοπία του κοινωνικού υποκειμένου μέσα σε όρους ιστορικής παρακμής.
-Κατερίνα Μάτσα, «Ψάξαμε ανθρώπους και βρήκαμε σκιές… Το αίνιγμα της τοξικομανίας»
Οι αντιδράσεις σε αυτά που μερικές φορές στους ανθρώπους συμβαίνουν, μοιάζουν με ένα μικρό στήριγμα, από το οποίο η ανάγκη της επιβίωσης υποδεικνύει να πιαστούν. Οι αντιδράσεις μας στις συνθήκες της ζωής δηλώνουν ακριβώς πως είμαστε παρόντες, νιώθουμε, κλαίμε, γελάμε ή θυμώνουμε. Είναι οι απαντήσεις μας στις ερωτήσεις που μία σκληρή κοινωνία διαρκώς μας θέτει. Είναι το ύψωμα της φωνής μας απέναντι στην αδικία, είναι το μέσο επιβίωσής μας. Είναι με λίγα λόγια η απόδειξη ότι ζούμε. Υπάρχουν όμως κάποιες αντιδράσεις, οι οποίες θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν καταστροφικές, αντιδράσεις που καταλήγουν να κατακερματίζουν τον εαυτό μας και να αποκόπτουν τις ανθρώπινες συνδέσεις. Η τοξικομανία εντάσσεται στην κατηγορία αυτή των αντιδράσεων. Μέσα σε μία κοινωνία, όπου ο καθένας πλέον ατομικά καλείται να «εξελιχθεί», να επιτύχει τον σκοπό του με κάθε «μέσο», να «αυτοβελτιωθεί» και να επικεντρωθεί στην καριέρα του, είναι εμφανές πως δημιουργείται έλλειμμα στις ανθρώπινες σχέσεις. Στην πορεία αναζήτησης του Άλλου, βρίσκουμε διαρκώς αντικείμενα-υποκατάστατα των ανθρώπων. Ένα παράδειγμα τέτοιου αντικειμένου αποτελούν οι ουσίες.
Στο βιβλίο της η Κατερίνα Μάτσα, επιστημονική υπεύθυνη της Μονάδας Απεξάρτησης Τοξικομανών Ψ.Ν.Α-18 ΆΝΩ και εκδότρια του περιοδικού Τετράδια Ψυχιατρικής, «Το αίνιγμα της τοξικομανίας», αναφέρει πως η εγκατάσταση του φαινομένου της τοξικομανίας συμπίπτει με την συνάντηση της προσωπικής- ψυχολογικής κρίσης ενός ατόμου με την κοινωνική κρίση. Η αλλοτρίωση του συλλογικού είναι, των αξιών και ιδανικών είναι συνυφασμένη με την αλλοτρίωση του ατόμου, το οποίο όντας κάποιες φορές ευάλωτο, βιώνει την απάρνηση κάθε ιδεολογίας, την παγκοσμιοποίηση των αξιών και την κοινωνική ανισότητα, μέσω μίας άρνησης. Αρνείται τον κοινωνικό περίγυρο και τις κοινωνικές δομές, με την πρόφαση πως είναι ανεξάρτητο, αποκομμένο από τα κοινωνικά στερεότυπα και αυτόνομο από κάθε λογής δεσμό. Αναζητάει τις επιφανειακές σχέσεις, τις οποίες εύκολα συνάπτει με τις ουσίες. Δεν αναγνωρίζει όμως, πως η ουσία έχει λάβει την θέση της κοινωνίας που αρνείται, με την διαφορά πως η πρώτη είναι ακόμη πιο τιμωρητική και αυταρχική. Η ουσία εξουσιάζει το άτομο, υποδεικνύει με ποιους συναναστρέφεται, ακόμη και το λεξιλόγιο που χρησιμοποιεί.
Η ουσία του ανθρώπου σύμφωνα με τον Μαρξ, ανάγεται στο σύνολο των κοινωνικών του σχέσεων, οι οποίες γίνονται το περιεχόμενο της ζωής του. Αδειάζοντας από αυτές, αδειάζει και το αληθινό της περιεχόμενο, χάνει την ουσία της και έτσι το νόημά της. Η «ατομική ευθύνη» και η «ελεύθερη βούληση» που επικαλούνται οι χρήστες των ουσιών αλλά και οι υπέρμαχοι νομιμοποίησης των ναρκωτικών, τρέφουν το αίσθημα μιας «ψευδο-αυτονομίας», μακριά από το κοινωνικό σύνολο και τις δομές του. Το άτομο έξω από το κοινωνικό σύνολο δεν είναι τίποτα άλλο παρά μια περιπλανώμενη φιγούρα, μια σκιά.
Η απουσία όρων αληθινής συνάντησης ανάμεσα στο ελλειμματικό Υποκείμενο και τον Άλλο, η αδυναμία εγκαθίδρυσης ουσιαστικής σχέσης μεταξύ τους μεγαλώνει τραγικά το εσωτερικό κενό, που βιώνεται τραυματικά, με αφόρητη οδύνη. Αυτό το εσωτερικό κενό προσπαθεί απελπισμένα να το καλύψει με τα ναρκωτικά, που έρχονται με την σειρά τους να πάρουν την θέση μίας νέο-ανάγκης (υποκατάστατο των ανθρώπινων αναγκών, υλική ανάγκη). Από αυτήν την άποψη η τοξικομανία δεν είναι παρά η καρικατούρα της εξέλιξης του πολιτισμού προς την κατεύθυνση της οικοδόμησης νέο-αναγκών, με καταστροφικές συνέπειες.
-Κατερίνα Μάτσα
